Nie od dziś wiadomo, że turysta ma władzę! To on decyduje gdzie w danym roku wyda swoje ciężko zarobione pieniądze. Ministerstwa Turystyki wielu krajów co roku wydają ogromne budżety na kampanie promujące daną destynację. Turystyka nie zna świąt, zamkniętych sklepów i braku autobusów. Tak to działa w większości krajów na świecie. Jest popyt-znajdzie się i podaż. W Izraelu ta teza sprawdza się tylko połowicznie. Mimo, iż Izrael jest bardzo przyjazny dla turystów nie rezygnuje przy tym z wielu tradycji wynikających z religii, która definiuje tutaj wiele aspektów życia codziennego. Przykładowo w Izraelu niemożliwe są śluby cywilne, komunikacja publiczna nie funkcjonuje w całym kraju w każdy piątek od zachodu słońca do godziny po zachodzie słońca w sobotę, a w dzień tzw. Dzień Sądu, o którym opowiem za chwile kraj dosłownie "zamyka się na cztery spusty" na 25 godzin postu "o słońcu i powietrzu" ( nie wolno nic jeść i pić). Jeśli wybierasz się do Izraela w sezonie jesiennym, czyli między (wrześniem a październikiem) koniecznie sprawdź czy w wybranych datach nie szykują się żadne święta. Jeśli trafiłeś na serię jesiennych świąt ten poradnik wyciągnie Cię z turystycznej niemocy i podniesie na duchu, że oto Izrael jednocześnie krajem prywaciarzy jest i "nawet jak się nie da, a się zakombinuje to się da:)
Spójrzmy na tegoroczne daty jesiennych świąt:
Nowy Rok Żydowski - Rosh Hashana - 29.09 - 1.10.2019
Rozbijmy te daty na czynniki pierwsze. Każdy dzień w kalendarzu żydowskim zaczyna się od zachodu słońca dnia poprzedniego stąd mamy tzw. Erev Hag czyli wieczór=erev i świąteczny = hag. W tym dniu zwykle spożywamy uroczysty, świąteczny posiłek. Z tego samego powodu cotygodniowy szabat zaczyna się od zachodu słońca do zachodu słońca w sobotę. W tym wypadku Erev Hag wypada w dniu 29.09 czyli tego dnia wszystko będzie działać do ok 2-3 godz. przed zachodem słońca jak w piątki.
W dniach 30.09 i 1.10.2019 trwają święta - dni wolne od pracy. Podobnie jak w szabat osoby religijne powstrzymują się od jazdy samochodem, używania urządzeń elektrycznych w tym telewizji i telefonów komórkowych.
Yom Kippur - Dzień Sądu - 8-9.10.2019
Yom Kippur (czytamy Jom Kipur) to przeżycie jedyne w swoim rodzaju. Jedni jeżdżą do Hiszpanii żeby zobaczyć walkę byków, inni jadą na karnawał do Rio de Janeiro, a niektórzy jadą do Izraela zobaczyć jak to jest kiedy w całym kraju nie jeżdżą samochody, telewizja nie działa, a na lotnisku nie ląduje ŻADEN, nawet najbardziej zabłąkany samolot. Wszelkie drogi miejsce są wolne od samochodów, skuterów czy autobusów. Ciekawe, o ile obniżyłaby się emisja dwutlenku węgla gdyby każdy kraj miał taką jedną datę w kalendarzu, kiedy to nic nie jeździ, nie lata i nie pływa. Jeśli zamierzasz być w tym dniu w Izraelu zaopatrz się w jedzenie i picie wcześniej. Jeśli potrzebujesz wykupić leki także zrób to wcześniej. W Yom Kippur tzw. "wolny rynek" nie działa. Nie ważne czy jesteś religijny czy jesteś ateistą. Ateiści też w Yom Kippur nie gotują i nie jadą samochodem na plażę. Mimo, że sami nie poszczą, z szacunku dla innych poszczących nie rozpuszczają apetycznych aromatów na podwórkach i klatkach schodowych. Jedyne pojazdy, które mają prawo poruszać się po drogach to policja, straż miejska, ambulans czy straż pożarna.
Święto Szałasów, czyli Sukkot - 13 -21.10.2019
Dzień 13.10 to znowu Erev Hag, czyli wszystko działa podobnie jak w każdy piątek, czyli tylko przez połowę dnia.
W dniu 14.10 mamy święto wolne od pracy, jak w szabat.
Pozostałe dni 15,16,17,18,19 to dni międzyświąteczne. W dni powszednie wszystko działa jak zwykle (niektóre miejsca mogą mieć zmienione godziny otwarcia), a w weekend wiadomo - szabat.
W dniu 20.10 mamy znowu wigilię zakończenia Sukkot, czyli wszystko działa jak w piątek. W dniu 21.10 znowu wypada święto zakończenia Sukkot. Dzień 21.10 jest dniem wolnym od pracy i wszystko funkcjonuje jak w Szabat.
Poniżej rozpisałam kalendarz świąt graficznie:
Poniżej rozpisałam praktyczne wskazówki jak przetrwać święta, czyli gdzie znaleźć prywatny transport, otwarte sklepy i jak wydostać się z lotniska w świąteczne dni.
Komunikacja miejska:
Podczas wspomnianych powyżej świąt komunikacja miejska nie pracuje (szabaty i święta) lub pracuje pół dnia (piątki i Erev Hag). Polecam sprawdzić, o której godzinie odjeżdża ostatni autobus czy pociąg. Idealną aplikacją do sprawdzania połączeń komunikacji publicznej jest aplikacja Moovit dostępna w języku polskim. Informacje na temat innych przydatnych aplikacji w Izraelu znajdziesz TUTAJ
Transport podczas świąt w Izraelu? ( nie dotyczy Yom Kippur)
Poza Yom Kippur, w każde inne święta w ciągu roku żydowskiego i w szabaty na wybranych trasach funkcjonują prywatne środki transportu tzw. Monit sherut czyli żółte busiki na ok 10 osób. Łatwo je zauważyć na mieście. Zawsze wyglądają tak samo.
Transport z lotniska:
Z lotniska do Tel Aviv zostaje niestety tylko Taxi, ale już na przykład z lotniska do Jerozolimy można się dostać żółtym busikiem z poziomu hali przylotów za 70 NIS za osobę. Z lotniska do Netanii czy Haify także pracują te żółte busiki. Znajdziesz je przy wejściu do hali przylotów.
W Tel Aviv wewnątrz miasta funkcjonują 3 żółte busiki obsługujące kilka najbardziej przydatnych tras:
Numer 4 - trasa między stacją główną tzw. Tahana Merkazit a portem Namal na północy Tel Aviv. Ulice, którymi jedzie ten numer to: Levinsky, Allenby, Ben Yehuda (dojeżdża więc na większość plaż i do większości hoteli) Reading parking. Dokładną trasę można zobaczyć TUTAJ
Numer 5: trasa między stacją główną tzw. Tahana Merkazit aż do stacji autobusowo-kolejowej Arlozorov. Ulice, którymi jedzie to: Levinsky, Allenby, Rothschild blv, Dizengoff, Nordau, Ibn Gvirol, Arlozorov. Dokładną trasę można zobaczyć TUTAJ
Numer 16: Ze Ramat Gan aż pod Shuk Carmel przy gotelu Dan Panorama. Dokładną trasę można znaleźć TUTAJ
Numer 51: Jedzie między stacją Tahana Merkazit docelowo do centrum Petah Tikvy przez Ramat Gan (Bursę). Dokładną trasę można zobaczyć TUTAJ
Numer 66: Także z parkingu Carmelit do Petah Tikvy ale nieco inną trasą. Dokładną trasę można zobaczyć TUTAJ
Poza tym ze stacji głównej Tahana Merkazit w Tel Aviv do podanych poniżej miast także jeżdżą busiki:
Jerozolima
Netania
Haifa
Akko
Afula
Tyberiada
Nazaret
Rehovot
Rishon Lezion
Ramla
W Jerozolimie znam jeden żółty busik, który jedzie na Stare Miasto. Nie ma numeru. Można go złapać z ulicy głównej przy Stacji Centralnej w Jerozolimie na przeciwko nowej stacji kolejowej Yitzhak Navon. Z kolei z Jerozolimy można się dostać w szabaty i święta do Betlejem, Nazaretu czy do Tel Avivu. Żółte, arabskie busiki jeżdżą spod bramy damasceńskiej, gdzie znajduje się niewielki dworzec autobusowy.
Ważne uwagi dotyczące żółtych busików:
Zatrzymuje się je na wyznaczonych trasach machnięciem ręki. Ponieważ są one prywatne nie zatrzymują się na przystankach. Trzeba nadjeżdżającemu kierowcy dać znać, że chcemy wsiąść.
Płatność odbywa się w gotówce do ręki kierowcy. Można poprosić rachunek. Kierowca nie wydaje rachunku bez wyraźnej prośby.
Trasy są niemal identyczne jak trasy tych samych numerów komunikacji publicznej przy czym czasem mogą się różnić. Kierowca może zmienić trasę w wyjątkowych sytuacjach.
Busiki monit sherut pracują 24/7
Busik odjeżdża kiedy jest pełny i to wyznacza rozkład jazdy. W praktyce więc czas oczekiwania na autobus może wynosić kilka minut do kilkudziesięciu minut.
Kierowcy zwykle nie rozmawiają po angielsku ale warto posługiwać się nazwami ulic lub dzielnic, by dowiedzieć się czy dany autobus jedzie w wybrane przez nas miejsce. Zawsze też znajdzie się ktoś kto mówi po angielsku więc chętnie pomoże. Izraelczycy uwielbiają pomagać turystom nawet jak nie mają zielonego pojęcia dokąd trzeba jechać. Ale to jest część tutejszego kolorytu. Izraelczycy rzadko przyznają się, że czegoś nie wiedzą. Nie odkryłeś prawdziwego Izraela jeśli nie naciąłeś się przynajmniej raz na nieprawdziwą poradę:)
Sklepy, centra handlowe, biznes w święta:
W czasie świąt i szabatu większość (85%) sklepów i centr handlowych jest zamknięta. Jest kilka miejsc, gdzie sklepy zawsze będą otwarte - nawet w święta poza Yom Kippur oczywiście a są to:
Stare Miasto w Jerozolimie - targ arabski
Stara Jaffa w Tel Aviv (poza tzw. "pchlim targiem")
Port Namal w Tel Aviv
Sarona Market
Neve Tsedek
Sklepy spożywcze:
W święta szukajcie sklepów całodobowych sieci am:pm lub Yehuda w Tel Aviv lub Market Market SOS i wybrane mniejsze kioski spożywcze w Jerozolimie.
Restauracje/gastronomia:
W dniu 29.09 w Rosh HasShana większość restauracji nawet zwykle otwartych w Szabat może być zamknięta ze względu na ważność święta i to, że większość ludzi pragnie być wtedy z rodziną. W dniu 30.09 i 1.10 już wiele restauracji w Tel Aviv będzie otwartych. W Jerozolimie praktycznie wszystko będzie zamknięte poza arabskimi restauracjami dostępnymi na Starym Mieście.
W Yom Kippur WSZYSTKIE restauracje będą zamknięte od ok godz. 12:00 w dniu 8.09 aż do godziny po zachodzie słońca w dniu 9.10.2019.
Wynajem samochodu:
Wypożyczalnie w Izraelu są otwarte zwykle w godz. między 8:00-18:00 a na lotnisku przez 24/7 (nie dotyczy Yom Kippur). W trakcie świąt, czyli w dni poprzedzające do godz. 13-14:00 oraz w samo święto wypożyczalnie są nieczynne. To szczególnie ważne jeśli planujemy wypożyczenie auta na 1 lub 2 dni. Może się okazać, że przez święto i szabat auto praktycznie nie będzie możliwe do oddania poza lotniskiem i z 2 dni zrobi się nieplanowane 4.
Jeśli szukasz samochodu na wynajem w Izraelu wejdź TUTAJ
Choć na pierwszy rzut oka październik w tym roku jawi się jako miesiąc ciągłych niedogodności to z pewnością z tymi radami można się do wakacji lepiej przygotować, a sama możliwość obserwowania izraelskiego społeczeństwa w trakcie bardzo oryginalnych świąt może być prawdziwą kulturową atrakcją. Izrael uwielbia turystów i ciągle rozwija się, by móc sprostać zachodnim standardom w zakresie turystyki przy tak ogromnej liczbie przyjezdnych (w zeszłym roku było to 6 mln turystów), ale jednocześnie będąc krajem startupów nie rezygnuje ze swoich tradycji i to także działa na turystów jak magnez. Zapraszamy więc do Izraela tych co się jeszcze nie wystraszyli i mają ochotę na prawdziwy kulturowy rollercoaster!
