Tytuł może być mylący, ponieważ w Jerozolimie można znaleźć ponad 100 mniejszych i większych synagog, a wybór kilku najatrakcyjniejszych turystycznie wydaje się być karkołomnym wyzwaniem. Podjęłam się jednak takiego zadania, ponieważ coraz więcej turystów przybywa do Izraela nie tylko zobaczyć "Starówkę" i Morze Martwe ale także, by podążać szlakiem żydowskiego dziedzictwa. Stąd też pomysł, by stworzyć zestawienie 8 Synagog Jerozolimskich, które może staną na Waszej drodze w trakcie spacerów po wielowymiarowej Jerozolimie.
Nie byłoby zestawienia najważniejszych Synagog bez...
II ŚWIĄTYNI JEROZOLIMSKIEJ
A właściwie, tego, co po wielkiej Świątyni zostało, czyli tzw. Ściana Płaczu lub Ściana Zachodnia. Dziś bogobojni Żydzi, a także turyści z całego świata przybywają właśnie pod wspomnianą Ścianę, która jest pozostałością po murze oporowym, opiewającym niegdyś II Świątynię Jerozolimską. Zarówno I jak II Świątynia zostały niemal doszczętnie zburzone. Najpierw przez Babilończyków, a następnie przez Rzymian. Świątynia to nie do końca to samo, co zwykła synagoga. Wg. tradycji żydowskiej tylko w Świątyni można było dokonywać ofiar ze zwierząt, a na jej czele mogli stać jedynie Kapłani oraz arcykapłani, którzy musieli wywodzić się z rodu Cohen lub Levy. Jeśli ktoś urodził się jako Cohen lub Levy do końca życia musiał przestrzegać surowszych zasad tzw. micwot funkcjonujących w starożytnym Judaizmie. W czasach współczesnych na czele synagogi może stanąć Rabin, który oczywiście nie musi wywodzić się z kapłańskiego rodu.
Dotknięcie Ściany Płaczu i zaniesienie krótkiej modlitwy to jedno ale zrozumienie czym właściwie była Świątynia Jerozolimska dla Żydów to bardziej skomplikowana kwestia. Jakie jest jej znaczenie dla Żydów? Odpowiedź na to pytanie znajdziecie odwiedzając Instytut Świątynny, który został ufundowany w 1987 roku przez rabina Yisrael Ariel. Reprezentuje on społeczność Żydów wierzącą w powstanie Trzeciej Świątyni. Społeczność ta czyni kroki przygotowujące do jej budowy, włączając w to przygotowanie na nowo Kapłanów gotowych pełnić wszelkie funkcje opisane dokładnie w Księdze Kapłańskiej. Instytut znajduje się przy złotej, dużej Menorze (40 Misgav Ladach Street) i skrywa niezliczoną ilość ekspozycji odwzorowujących nie tylko samą Świątynię ale i wszystkie obrządki, narzędzia, święte księgi a także atmosferę głębokiej wiary w słuszność istnienia. Więcej fascynujących szczegółów znajdziecie na stronie Instytutu LINK
SYNAGOGA HURVA, CZYLI RUINA
Na "rzut jarmułką" od Ściany Płaczu znajdziecie kolejną synagogę, która zasługuje na wzmiankę w naszym plebiscycie na najatrakcyjniejsze synagogi Jerozolimy. Lokalizacja dostępna pod linkiem
Dziś synagoga ta wygląda całkiem okazale, ponieważ w 2010 roku została ostatecznie odbudowana i króluje nad dzielnicą żydowską przyciągając nieco bardziej zorientowanych turystów.
Historia synagogi kryje lekki polski akcent, bowiem jej powstanie zawdzięczamy rabinowi z Polski zwanemu Yehuda Chasid, który przybył do Palestyny na początku XVIII wieku wraz z grupą zgromadzonych wokół niego wyznawców. Żydzi Ci zaciągnęli gigantyczny dług wśród miejscowych Arabów i jak się niestety dość szybko okazało, nie byli w stanie spłacić rosnącego zadłużenia. Kolejne przestoje w spłacie długu wywołały kryzys i synagoga została po prostu zniszczona spalona i długie lata pozostawała w stanie ruiny. Stąd nazwa Hurva, czyli ruina. W niespełna 150 lat później synagoga została ponownie odbudowana i niestety ponownie zburzona w trakcie wojny izraelsko-arabskiej w 1948 roku. Wejście do synagogi wymaga uprzedniej rezerwacji. Szczegóły na stronie pod linkiem. Adres Ha-Yehudim St.
WIELKA SYNAGOGA W JEROZOLIMIE
W samym sercu Jerozolimy to jest sercu tzw. Nowej Jerozolimy znajduje się ogromna synagoga - "Wielka', gdyż nie tylko zdoła pomieścić kilka tysięcy wiernych, ale także jest to synagoga ceniąca sobie różnorodność, a więc zaprasza zarówno Żydów sefardyjskich jak i aszkenazyjskich podkreślając, że jest to miejsce wspólnej modlitwy bez względu na pochodzenie. Niewątpliwie niezwykłą atrakcją jest kolekcja mezuz, zebranych przez lata przez dwóch panów - Jacob, Z"L, oraz doktora Belle Rosenbaum, którzy razem przekazali tysiące mezuz pochodzących z żydowskich domów na całym świecie.
Cztery sefardyjskie* synagogi na Starym Mieście w dzielnicy Żydowskiej
Synagoga Istambulska
To największa i najnowsza synagoga spośród wszystkich czterech. Została wybudowana w 1753 roku dzięki hojności Żydów z Turcji. Jest miejscem inauguracji Naczelnych Sefardyjskich Rabinów Izraela. Podobnie jak inne synagogi została zniszczona w trakcie wojny izraelsko - arabskiej w 1948 roku i odnowiona dopiero po wojnie sześciodniowej z 1967 roku. Niewątpliwym skarbem synagogi jest Aron Ha-Kodesz z XVII wieku ocalony ze zniszczonej synagogi z włoskiej Ankoni, a także Bima z synagogi w Pesaro. W tej synagodze można podziwiać także pozostałości po świętym kalendarzu wykonanym w 1836 roku, gdzie możliwe jest odczytanie części inskrypcji "W tym świętym budynku nazywanym schronieniem wdów".
Synagoga Yohanan Ben Zakkai
Zbudowana na przełomie XVI i XVII w. Synagoga położona jest poniżej poziomu ulicy. Zdewastowana podczas I wojny izraelsko – arabskiej w 1948r została odnowiona i oddana do użytku po odzyskaniu przez Izrael kontroli nad Starym Miastem. Inspirowana jest gotycko – hiszpańską architekturą, z dużą salą modlitewną i dwiema identycznymi świętymi arkami. Rabin Yohanan Ben Zakkai był jednym z największych Rabinów z czasów zburzenia Drugiej Świątyni Jerozolimskiej. Mówi się, że jej dzisiejsze położenie odpowiada właśnie miejscu, gdzie studiował i modlił się ów Rabin Yohanan. Na zdjęciu po lewej widać charakterystyczne złote drzwi wejściowe. Jest to replika zrabowanych w 1948 roku drzwi wejściowych do synagogi, wykonane przez artystę Bezalela Schatza. W tej synagodze można zobaczyć repliki transkrypcji ściennych oraz szofar i olejek, które mają obwieścić nadejście odkupienia.
Synagoga Proroka Eliasza (Eliyahu HaNavi)
W pewnym momencie uznano, że synagoga Rabina Yohanana Ben Zakkai jest zbyt zatłoczona i założono kolejną synagogę w miejscu szkoły studiowania Tory. Skąd nazwa tej synagogi? Legenda głosi, że w wigilię święta Yom Kippur, kiedy dzień chylił się ku zachodowi zebrało się w synagodze 9 mężczyzn do modlitwy. Brakowało 1 by utworzyć tzw. Minyan (10 mężczyzn potrzeba do modlitwy publicznej). W pewnym momencie do synagogi wszedł nieznany nikomu mężczyzna i wówczas utworzono minyan, by odprawić modlitwę przed jednym z najważniejszych świąt w Judaizmie. Po Yom Kippur poszukiwano tego człowieka, by nagrodzić go jedzeniem i winem, jednak nikomu nie udało się go odnaleźć. I tutaj pojawia się legenda. Społeczność synagogi doszła do wniosku, że był to prorok Eliasz. W synagodze można podziwiać Arkę sprowadzoną z Wielkiej Synagogi z Livorno we Włoszech, gdzie ponoć przybyła wraz z Żydami wygnanymi z Hiszpanii w 1492 roku.
Środkowa synagoga (Emtza’i lub Kahal Sijon hebr. בית הכנסת האמצעי)
Najmniejsza, wciśnięta między pozostałe trzy synagogi jest miejscem, gdzie modliły się kobiety. Mówi się, że pod nią
wykopano tunele łączące się z grobami Króla Izraelskiego. Mówi się, że ta sala służyła kiedyś jako "Babiniec" (miejsce w synagodze wyznaczone tylko dla kobiet) w Synagodze Rabina Yohanana Ben Zakkai. Ta synagoga została oficjalnie otwarta w 1733 roku. Aktualnie nie jest używana jako miejsce modlitw, a jedynie jako miejsce ekspozycji muzeum.
Wszystkie cztery synagogi w czasie wojny w 1948 roku zostały częściowo zniszczone i służyły jako magazyny i stajnie dla osłów. Dopiero w latach 60-tyc zaczęto je odbudowywać, a architektoniczną pieczę nad ich architekturą sprawował Dan Tal. Jemu zawdzięczamy też przywiezienie wspomnianych wcześniej zabytkowych Aron Hakodesz czy Bimy z Włoch. Dziś wszystkie 4 synagogi służą zarówno sefardyjskim jak i aszkenazyjskim Żydom.
Dziś można odwiedzić wszystkie 4 synagogi razem (dla turystów mają jedno wejście). Koszt wejścia to 15 NIS za osobę. Do dyspozycji turystów jest także przewodnik po polsku (w postaci kilkustronicowego wydruku). Mapa dojścia do kompleksu 4 synagog poniżej:
Wielka Synagoga chasydów z Bełza
Jest to największa synagoga w Jerozolimie. Budowa trwała 16 lat. Wewnątrz znajduje się największy na świecie Aron Ha-Kodesz o wysokości 12 metrów i ciężarze 18 ton , który wpisano do księgi rekordów Guinnessa. Może pomieścić do 10 000 wiernych. Adres: na skrzyżowaniu ulic Dover Shalom, Divrei i Kedushat Aharon
Tak jak wspomniałam na początku tego wpisu Jerozolima jak i cały Izrael jest wypełniona mniejszymi i bardziej monumentalnymi synagogami. Na Starym Mieście jest ich kilkadziesiąt. Warto się czasem zagubić w tych wąskich uliczkach, zajrzeć przez otwarte okna domów i Jesziw by dostrzec toczące się na Starym Mieście tajemnicze życie religijnych Żydów. Oczywiście nie można sobie pozwolić na wścibstwo czy lekceważenie szacunku do prywatności. Każdy powinien znaleźć swój sposób na "wtopienie się w tłum", tak by jednocześnie móc dostrzec to, na co większość turystów nie zwróci uwagi, a tym samym pozostać niezauważonym i nie zakłócać codziennego rytmu mieszkańców Starówki. Szczególnie polecam odwiedzić Synagogę Hurva oraz 4 synagogi Sefardyjskie. Odkryłam je zupełnie przez przypadek na jednym z moich wielu spacerów po Starówce.
W 2015 roku spędziłam kilkanaście godzin pod Ścianą Płaczu z kamerą. Swoje obserwacje opublikowałam w filmiku "Ściana Experience". Zapraszam.
*Sefardyjskie, czyli założone i uczęszczanie przez Żydów ze wschodu (w stosunku do Europy), czyli Żydów z Maroka, Jemenu, Kaukazu, Iraku czy z Turcji czy Persji. Na drugim biegunie są synagogi aszkenazyjskie. Obie synagogi różnią się nieco obrządkiem, tradycją dotyczącą strojów oraz mają innych Rabinów
Jeśli szukasz wycieczki prywatnej po Jerozolimie z polskim przewodnikiem - Wyślij zapytanie
